Trong y học cổ truyền (YHCT), thận được xem là “gốc của sinh lực”, nơi tàng trữ tinh khí, nuôi dưỡng xương cốt và đóng vai trò quan trọng đối với não – tủy. Khi thận suy yếu, cơ thể thường xuống sức nhanh: lưng đau, đầu óc thiếu minh mẫn, giấc ngủ kém và sinh lực giảm rõ rệt. Mặc dù để chẩn đoán chính xác cần có đánh giá chuyên môn, mỗi người hoàn toàn có thể tự kiểm tra sơ bộ tình trạng thận của mình thông qua một vài quan sát đơn giản tại nhà.
Theo quan niệm “thận chủ cốt tủy”, sức mạnh của xương khớp phản ánh trực tiếp mức độ sung mãn của thận khí. Khi thực hiện động tác cúi người chạm mũi chân, người khỏe mạnh sẽ thấy lưng mềm, không căng tức. Ngược lại, cảm giác đau nhanh, ê mỏi hay co rút vùng thắt lưng thường là dấu hiệu thận khí suy giảm. Bên cạnh đó, việc ngồi xổm khoảng 10–15 giây rồi đứng dậy đột ngột cũng giúp nhận biết tình trạng thận: nếu đầu gối mỏi, chân run hoặc cảm giác choáng nhẹ xuất hiện, điều này cho thấy thận tinh có thể không đủ để nuôi dưỡng khớp và duy trì sự vững chắc của cơ thể.
Trong YHCT, thận giữ vai trò điều hòa thủy dịch, vì vậy nước tiểu là chỉ dấu quan trọng để đánh giá sức khỏe thận. Thông thường, nước tiểu quá sậm màu và gây nóng rát khi đi tiểu có thể liên quan đến tình trạng thận âm suy – khi nội nhiệt tăng cao. Ngược lại, nước tiểu quá nhạt, đi tiểu nhiều lần trong ngày lại nghiêng về thận dương hư, tức chức năng khí hóa yếu. Một hiện tượng khác là nước tiểu có nhiều bọt và lâu tan, gợi ý tình trạng khí hóa thận yếu khiến protein dễ thoát ra ngoài. Bên cạnh màu sắc, tần suất tiểu đêm cũng là điểm cần lưu ý: nếu thường xuyên thức giấc 1–3 lần mỗi đêm để đi tiểu, khả năng thận dương suy giảm là khá cao.
Ngoài ra, dòng tiểu yếu, phải rặn hoặc nhỏ giọt cho thấy sự suy giảm của thận khí trong việc thúc đẩy chức năng bài tiết của bàng quang. Chỉ với vài quan sát nhỏ, người bệnh có thể đánh giá tương đối tình trạng thận âm, thận dương hay thận khí của mình.
Thận trong YHCT gắn liền với tinh khí – yếu tố tạo nên sự minh mẫn, sức bền và nhu cầu sinh lý. Vì thế, nhiều rối loạn về năng lượng sống, giấc ngủ hoặc sinh lý đều có thể phản ánh sự suy yếu của thận. Những người thường mệt vào cuối ngày, hoặc cảm thấy uể oải ngay cả sau khi ngủ dậy, thường được cho là đang suy giảm thận khí – nguồn năng lượng thiết yếu để cơ thể hoạt động.
Giấc ngủ chập chờn, khó vào giấc, hay tỉnh lúc 1–3 giờ sáng, đi kèm cảm giác nóng lòng bàn tay, bàn chân thường được lý giải là thận âm hư khiến nội hỏa khó kiểm soát.
Về mặt sinh lý, giảm ham muốn, xuất tinh sớm, kinh nguyệt thưa, da khô hoặc tóc rụng cũng được xem là dấu hiệu thận tinh suy – biểu hiện rõ ràng khi cơ thể không còn đủ nguồn tinh khí để duy trì chức năng sinh sản và nuôi dưỡng tạng phủ.
Nếu một người đồng thời gặp ít nhất hai trong ba nhóm dấu hiệu gồm lưng – gối suy yếu, tiểu tiện bất thường và chất lượng giấc ngủ – sinh lực giảm, đó là thời điểm cần bắt đầu chú trọng phục hồi chức năng thận. Việc chủ quan có thể dẫn đến tình trạng suy thận kéo dài hoặc rối loạn nội tiết mạn tính theo quan niệm YHCT.
Trong đời sống hằng ngày, việc điều chỉnh sinh hoạt có thể hỗ trợ dưỡng thận: ngủ trước 23 giờ, dùng nước ấm thay vì nước lạnh, bổ sung thực phẩm như đậu đen, kỷ tử, táo đỏ hoặc hà thủ ô, đồng thời hạn chế rượu bia và tiết chế sinh hoạt tình dục quá độ. Các bài tập khí công chuyên biệt cũng được cho là giúp tăng cường sức khỏe nội tạng. Ngâm chân bằng nước gừng vào buổi tối cũng là một phương pháp hỗ trợ lưu thông khí huyết được nhiều người áp dụng.
Theo quan sát của những người thực hành dưỡng thận, chỉ sau vài tuần điều chỉnh thói quen, cơ thể thường có sự cải thiện rõ: giấc ngủ sâu hơn, vùng thắt lưng ổn định và sinh lực mạnh mẽ hơn. Tuy nhiên, nếu các triệu chứng kéo dài hoặc nặng dần, việc thăm khám y tế sớm vẫn là điều cần thiết để tránh bỏ sót các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng.
