Nhiều người vẫn lầm tưởng rằng mắt thâm đơn giản chỉ do thận yếu, hay môi khô là vì thiếu nước hay nóng trong. Thực tế, những biểu hiện này phản ánh tình trạng tổng thể của cơ thể, liên quan mật thiết đến khí huyết, tân dịch và chức năng vận hóa của nhiều tạng phủ. Chỉ uống nước hay bôi kem dưỡng bên ngoài không thể giải quyết triệt để, bởi nguyên nhân sâu xa nằm ở sự cân bằng toàn thân.
Mắt thâm xuất hiện khi khí huyết không vận hành trơn tru, khiến tuần hoàn quanh mắt kém, làm quầng thâm hiện rõ. Đông y gọi đây là huyết ứ, thường gặp ở người Tỳ vận hóa kém, khí huyết hư hoặc huyết ứ kéo dài. Ngoài ra, âm huyết hư, Can – Tâm huyết hư khiến da quanh mắt mỏng, dễ thâm, tình trạng càng trầm trọng hơn khi mất ngủ, căng thẳng hoặc tâm hư. Thấp tích lâu ngày cũng gây sưng, bọng mắt và quầng thâm, liên quan đến Tỳ hư, thấp trệ, vận hóa kém. Yếu tố sinh hoạt như thiếu ngủ, stress, dinh dưỡng kém, tuổi tác hay di truyền càng làm quầng thâm đậm hơn.
Tương tự, môi khô không chỉ đơn giản là do thiếu nước. Âm huyết hư khiến môi mất độ ẩm tự nhiên, dễ nứt và bong tróc, đi kèm các dấu hiệu da khô, lưỡi đỏ, mệt mỏi và mất ngủ. Tỳ – Vị vận hóa kém cũng ảnh hưởng đến thủy dịch, gây môi khô và khó tiêu hóa. Hỏa vượng từ Can – Tâm khiến môi nóng, đỏ, rát và nứt, thường gặp ở người căng thẳng, stress, mất ngủ hoặc sử dụng chất kích thích. Thiếu dưỡng chất như vitamin nhóm B, vitamin E hay chất béo lành mạnh cũng góp phần làm môi khô, bong tróc.
Nhìn tổng thể, mắt thâm và môi khô thường là kết quả của khí huyết hư, âm huyết hư, huyết ứ, thấp tích và hỏa vượng, đồng thời liên quan đến suy yếu của Tỳ – Can – Tâm. Do đó, chỉ bổ thận, uống nhiều nước hay bôi kem dưỡng không giải quyết được gốc bệnh. Giải pháp bền vững nằm ở điều dưỡng toàn thân, chăm sóc đồng thời các tạng phủ, vừa bồi bổ khí huyết, dưỡng âm, vừa hóa ứ, cải thiện tuần hoàn và sinh tân dịch.
Hướng điều dưỡng theo Đông y cần cá thể hóa dựa trên việc khám và đánh giá mức độ hư – suy của từng tạng (Tỳ, Can, Thận, Tâm), cơ chế sinh bệnh, lượng khí huyết, âm dương, tân dịch thiếu hụt, huyết ứ hay thấp trệ. Quy trình điều dưỡng gồm ba giai đoạn: bồi bổ cơ bản để nâng cao chính khí, kiện Tỳ, dưỡng âm, nuôi huyết và sinh tân; hóa ứ – điều hòa thấp trệ nhằm cải thiện tuần hoàn, giảm huyết ứ, loại thấp tích; ổn định – củng cố để duy trì vận hóa tốt, cân bằng Can – Tâm – Thận và phòng tái phát.
Trong thực hành, không nên tự ý bổ hay hành huyết khi chưa xác định mức độ hư – thực, vì có thể khiến hỏa bốc, huyết hành không đều hoặc hao tân dịch. Chế độ ăn uống, nghỉ ngơi và sinh hoạt chỉ phát huy hiệu quả khi phối hợp đúng cơ chế điều dưỡng từng giai đoạn. Mỗi người có thể cần bài dược liệu hỗ trợ, thực phẩm và sinh hoạt khác nhau, nên cần khám và theo dõi thường xuyên để điều chỉnh kịp thời.
Mắt thâm và môi khô là dấu hiệu tổng hợp của khí huyết hư, âm huyết hư, huyết ứ, thấp tích và hỏa vượng – không chỉ đơn giản là thận yếu hay thiếu nước. Điều dưỡng toàn thân, tập trung chăm sóc tạng phủ và cơ chế sinh bệnh theo từng giai đoạn là con đường duy nhất để cải thiện quầng thâm, khô môi và nâng cao sức khỏe toàn diện.
